OKRES GŁOGOWSKI
***
OKRES KRAKOWSKI

POWSTANIE AKADEMII KRAKOWSKIEJ
***
SCHOLASTYKA
I SPOSÓB NAUCZANIA NA UNIWERSYTETACH ŚREDNIOWIECZNYCH

ASTRONOMIA
I ASTROLOGIA
***
GEOGRAFIA
I "MEDYCYNA"
***
LOGIKA I FILOZOFIA

ZNACZENIE EDYCJI TEKSTU - RYSZARD TATARZYŃSKI
***
COMMENTARIUS IN "METAPHYSICAM" ARISTOTELIS -
SPIS TREŚCI

INDEKS
WAŻNIEJSZYCH
DZIEŁ
GŁOGOWCZYKA
WG HIERONIMA
SZCZEGÓŁY
***
INDEKS
WAŻNIEJSZYCH
DZIEŁ
GŁOGOWCZYKA
WG
FELIKSA
BENTKOWSKIEGO
(1814)
***
FRAGMENT
Z KRONIKI
DŁUGOSZA
DOTYCZĄCY
POWOŁANIA
UCZELNI
W KRAKOWIE
***
JAK SZUKAĆ JANA
Z GŁOGOWA W
INTERNECIE
I
BIBLIOGRAFIACH
***
LEONARD
COX
MOWA POCHWALNA
[...]
NA CZEŚĆ
PRZESŁAWNEJ
AKADEMII
KRAKOWSKIEJ
(1518)
***
BIBLIOGRAFIA
DO BADAŃ
NAD
JANEM
Z GŁOGOWA
***
LITERATURA
CYTOWANA
I
WYKORZYSTANA
PRZY
TWORZENIU
STRONY

LICZNIK ODWIEDZIN

STRONA GŁÓWNA

KONTAKT:
Michał Urbanowski
urbanowski.michal@wp.pl

DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA JANA Z GŁOGOWA
GEOGRAFIA I "MEDYCYNA"

spomniany już Ptolemeusz był w średniowieczu autorytetem nie tylko w dziedzinie astronomii, lecz również geografii.

zczęśliwie zachował się do czasów dzisiejszych jeden z egzemplarzy dzieła

Mapa z atlasu Ptolemeusza z własnoręcznymi notatkami Jana z Głogowa

Ptolemeusza, który był własnością Głogowczyka. Egzemplarz jest ciekawy dlatego, że możemy w nim znaleźć własnoręczne notatki Głogowczyka, które stanowią podstawę do rekonstrukcji wykładów Jana z Głogowa dotyczących geografii. Na działalność geograficzną Głogowczyka wskazał jako pierwszy F. Bujak², wykazując, że geograficzne wykłady krakowskiego mistrza były jak na owe czasy niezwykle nowatorskie - nie ograniczały się bowiem do geografii astronomicznej, lecz dotyczyły geografii opisowej, korzystania z map itp. Ponadto w Komentarzu do Traktatu o Sferze, Głogowczyk jako jeden z pierwszych Polaków podaje doniesienia na temat wypraw Portugalczyków. Natomiast traktat Głogowczyka - Introductorium cosmographiae - jest jednym z ciekawszych dzieł z zakresu średniowiecznej geografii polskiej.

bok opinii światłego astronoma i geografa, Głogowczyk uważany jest również za pioniera polskiej medycyny. Faktem jest, że w jego dziełach odnaleźć można odniesienia do wielu średniowiecznych "lekarzy", trzeba jednak pamiętać, że Głogowczyk rozważał problemy charakterystyczne dla medycyny średniowiecznej, które niejak się mają do problemów medycyny współczesnej. Takim problemem było np. określenie miejsca, które jest siedliskiem duszy. Medycyna średniowieczna była pod dużym wpływem magii i astrologii a podręczniki "medyczne" były źródłem wiedzy przez kilkanaście wieków - jeszcze pod koniec średniowiecza bazowano na Hipokratesie, Arystotelesie czy Galenie - podczas, kiedy obecnie podręczniki medycyny dezaktualizują się po kilku latach a nawet miesiącach. Jak pisał - nie bez ironii - H. Kesten: Profesorowie medycyny wiedli, podobnie zresztą jak i lekarze, nader niepewną egzystencję. Kaci bowiem leczyli, cyrulicy operowali, astrologowie stawiali diagnozy a czarownice udzielały porad lekarskich. Z na wpółzbutwałych szpargałów odczytywano przeraźliwe fantastyczne recepty, a z gwiazd astrologiczne wskazówki.³

aka medycyna była znakiem czasów, w średniowieczu nie mogła powstać inna. Po pierwsze, życie ziemskie pojmowane było jako efemeryczne, przemijające, niegodne uwagi - celem było nie tyle jego ratowanie, co exodus do życia wiecznego w raju. Po drugie - organizmu nie pojmowano wtedy jako "maszyny", nie istniały systematyczne badania nad ludzkim organizmem, nie przeprowadzano jeszcze sekcji zwłok, m.in. dlatego, że ostro przeciwstawiał się temu kościół. Rozpoczęcie sekcji zwłok i gruntownego poznawania ludzkiego ciała nie jest zresztą dziełem ówczesnych medyków, lecz w dużej mierze... renesansowych malarzy, którzy aby poznać szczegóły ludzkiej anatomii przeprowadzali sekcje w tajemnicy.

łogowczyk w obrębie medycyny należy jeszcze do starego porządku - do porządku średniowiecza. Zagadnienia "medyczne" rozważał w mocnym powiązaniu z filozofią i astrologią, zestawiał jednak takie poglądy z poglądami "fizjologów" i nierzadko w takiej konfrontacji odrzucał autorytet Arystotelesa na rzecz bardziej nowoczesnych teorii. Stąd "medyczne" uwagi Głogowczyka, brzmią niekiedy - jak na owe czasy - bardzo nowatorsko, jak np. ten:
Narzędziem zaś wzroku jest oko, do którego dochodzą dwa nerwy, przez lekarzy nazwane optycznymi, rozciągnięte pomiędzy mózgiem a źrenicą oka, którymi przyjmują się obrazy przedmiotów lub barwy i donoszą się aż do zmysłu ogólnego.
albo: (podobne przykłady są do dzisiaj często przytaczane w popularnonaukowych książkach z zakresu psychologii)
- Wchodząc ktoś do ciepłej kąpieli, znajduje od razu, że woda jest zbyt gorąca, później zaś wydaje mu się letnią. Znać, że zmysł dotykania doznaje złudzenia. Powiadam, wniosek jest sprawiedliwy, gdyż w takim razie zachodzi nieprzysposobienie organu. Albowiem, gdy kto wchodzi do kąpieli mając narzędzia dotykania w owej chwili zimne, sądzi, że woda jest gorąca, gdy zaś przez jakiś czas w kąpieli pozostanie aż się organ ogrzeje i zmieni, natenczas wodę czuje być ciepłą, odpowiednio swemu przysposobieniu.

ako lekarz, czy raczej antropolog, zasłynął Głogowczyk dzięki swojej Fizjonomii i rysunkowi załączonemu do pierwszego wydania Komentarza do De Anima. Obraz ten sprawił, że Głogowczyka uważano za prekursora frenologii (w rzeczywistości Głogowczyk przytacza tylko tezy Gordoniusza), która na przełomie XVIII i XIX w. stała się bardzo popularna. Frenologia została co prawda sfalsyfikowana, jednak fakt, że Głogowczyk wysuwa tezy podobne do Galla o 3 wieki wcześniej warto odnotować. O tym jak powszechnie Głogowczyk kojarzony był z frenologią świadczą chociażby pochodzące z 1804 słowa F. Bentkowskiego:
Na 8 karcie arkusza x iest wizerunek głowy ludzkiey, na którey oznaczone są kółkami różne mieysca iako organa czyli siedliska rozmaitych władz duszy. Przywodzi to na myśl sławnego Doktora Galla teoryą czaszek, Kranioskopiią czyli nauką organów od niego zwaną.⁴

izjonomia natomiast stanowi odnowienie starożytnej "nauki" o temperamentach, wiary w to, że z zewnętrzynych cech człowieka można wnioskować o jego cechach charakteru.

Strona tytułowa i karty "Fizjonomii"

izjonomia ma wartość nie tyle naukową, co historyczną, znajdujemy w niej bowiem relacje na temat poglądów niemal wszystkich liczących się "lekarzy" starożytnych oraz arabskich. Oczywiście, zarówno frenologia z którą kojarzono Głogowczyka, jaki i tezy zawarte w jego Fizjonomii, nie mogą pretendować obecnie do miana nauki. Mogą jednak uzasadnić sąd, że Głogowczyk był pionierem w zakresie antropologii, psychologii i medycyny - rzecz jasna - pionierem na miarę swoich czasów.

<< WSTECZ * GÓRA STRONY * DALEJ >>

[1] Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, Warszawa 1990, hasło: Ptolemaios, opracowanie: Teresa Rabenda.

[2] w: Dwa przyczynki do historii Uniwersytetu Jagiellońskiego [w:] Rozprawy Polskiej Akademii Umiejętności, t. 33.

[3]H. Kesten, Kopernik i jego czasy, Warszawa 1961, s. 94.

[4]F. Bentkowski, Historia literatury Polskiey, Warszawa - Wilno 1814, s. 11.