OKRES GŁOGOWSKI
***
OKRES KRAKOWSKI

POWSTANIE AKADEMII KRAKOWSKIEJ
***
SCHOLASTYKA
I SPOSÓB NAUCZANIA NA UNIWERSYTETACH ŚREDNIOWIECZNYCH

ASTRONOMIA
I ASTROLOGIA
***
GEOGRAFIA
I "MEDYCYNA"
***
LOGIKA I FILOZOFIA

ZNACZENIE EDYCJI TEKSTU - RYSZARD TATARZYŃSKI
***
COMMENTARIUS IN "METAPHYSICAM" ARISTOTELIS -
SPIS TREŚCI

INDEKS
WAŻNIEJSZYCH
DZIEŁ
GŁOGOWCZYKA
WG HIERONIMA
SZCZEGÓŁY
***
INDEKS
WAŻNIEJSZYCH
DZIEŁ
GŁOGOWCZYKA
WG
FELIKSA
BENTKOWSKIEGO
(1814)
***
FRAGMENT
Z KRONIKI
DŁUGOSZA
DOTYCZĄCY
POWOŁANIA
UCZELNI
W KRAKOWIE
***
JAK SZUKAĆ JANA
Z GŁOGOWA W
INTERNECIE
I
BIBLIOGRAFIACH
***
LEONARD
COX
MOWA POCHWALNA
[...]
NA CZEŚĆ
PRZESŁAWNEJ
AKADEMII
KRAKOWSKIEJ
(1518)
***
BIBLIOGRAFIA
DO BADAŃ
NAD
JANEM
Z GŁOGOWA
***
LITERATURA
CYTOWANA
I
WYKORZYSTANA
PRZY
TWORZENIU
STRONY

LICZNIK ODWIEDZIN

STRONA GŁÓWNA

KONTAKT:
Michał Urbanowski
urbanowski.michal@wp.pl

LEONARD COX, Mowa pochwalna (...) Anglika na cześć przesławnej Akademii Krakowskiej - przekład Małgorzaty Wysockiej.

eśli sam Cyceron, źródło mleczne wymowy rzymskiej - i że powtórzę za nim samym - "szpik wymownego przekonywania", często odczuwał niepokój w chwili, gdy zaczynał przemawiać, jakże wielkie winno być teraz moje zmieszanie, jakże wielka obawa! Nie jestem przecież godzien miana mówcy. Wśród licznie zgromadzonych widzę tu oto wielu dostojnych senatorów i mężów celujących we wszystkich dziedzinach nauk. Oczy ich zwracają się teraz na mnie, jakby w oczekiwaniu czegoś ważnego. Mam przemawiać w ich obecności, a przecież znalazłbym między nimi wielu, którzy przewyższają mnie pod każdym względem i słusznie wyśmiać mogą nieudolność moją, a raczej propetejan kaj tin anojan, czyli lekkomyślność i głupotę. Nie mogę bowiem równać się z nimi, a jednak chciałbym ten ciężar na moich barkach utrzymać. Lecz ja, czcigodni ojcowie, nie podjąłbym się tego zadania, gdyby nie skłonił mnie do tego gorący zapał. Mam nadzieję, że będzie mi on sprzyjać, pragnę bowiem dać jakiś dowód miłości i przywiązania do tej oto przesławnej Akademii, czy Stoi lub raczej Liceum, a zwłaszcza do samych Aten (mam tu na myśli macierz naszą, Kraków), które w sobie przymioty wszystkie łączą. Zachęciła mnie też szczególnie szlachetność wasza i głęboka mądrość. Ta pierwsza sprawia, że za najmniejszą zasługę wielkimi odpłacacie dobrodziejstwami, druga zaś, że źródła wszystkich rzeczy wybornie znacie a każdą z nich określić potraficie doskonale [...] Będę więc mówić o chwale naszej najlepszej i najszlachetniejszej Macierzy, a tego każdy dobry człowiek chętnie słucha. Oddaję się całkowicie w jej opiekę, swoją zarazem ofiarując. Choć są to sprawy, których nie mogę wyłożyć tak jasno, jak na to zasługują, weźcie jednak pod uwagę moje nastawienie, a nie rzecz samą, i raczcie teraz wysłuchać mnie równie łaskawie i życzliwie jak innych. Przede wszystkim ta oto matka nasza, stolica kwitnącego królestwa polskiego, wielkie miasto, najludniejszy ośrodek kupiectwa w tym kraju i, co szczególnie ważne, wszelkich sztuk he krene kalliste kaj glykerotate, czyli źródło najpiękniejsze i najsłodsze, z którego czerpie się obficiej niż z Pegazowego, zarówno dzięki uroczemu położeniu, jak przepięknym budowlom, zostawiła daleko w tyle inne miasta polskie. Ona też, choć i tak pełna chwały, niemniej do wieńca swej sławy dodała jeszcze to szczęśliwe i wielkie wydarzenie: gdy osłabione państwo chrześcijańskie Czechów upadło, jak kochająca matka przyjęła dobrowolnie wygnańców - miłośników nauki i uczonych - i z radością udzieliła im schronienia. Uczelnia ta bowiem pod nader pomyślną wróżbą powstała w roku 1400 od narodzenia Chrystusa, niosącego pomoc w nieszczęściach. Od dnia powstania tak świetnie wszystkimi naukami zabłysnęła, tak jasne promienie wiedzy we wszystkie świata strony rozesłała, że wśród kwitnących i wspaniałych nauk świata chrześcijańskiego zasłużenie cieszy się wyjątkowym i powszechnym uznaniem. Nic też dziwnego, że rozwinęła się nadzwyczaj pomyślnie, skoro założona została pod tak znakomitymi auspicjami - mam tu na myśli najlepszego z władców - Władysława, którego prześwietnej sławy nigdy nie zapomną późniejsze pokolenia. Ten najznamienitszy i najszlachetniejszy z królów nie tylko wziął chętnie pod swoją opiekę chylące się ku upadkowi nauki, lecz także hojnie obsypał tę szczęśliwą Akademię darami i obdarzył wielkimi, godnymi swego majestatu przywilejami. Wybudowano tu kolegium, które starano się uświetnić nie tyle przepychem i bogactwem ozdób, co sławą i wiedzą uczonych mężów. Tryskają tu najczystsze i najobfitsze źródła świętej filozofii i sztuk wszelkich. Niezliczone rzesze u źródeł tych pragnienie swoje zaspokoiły.

o dzień wychodzą stąd ludzie w różnych sławnych naukach wykształceni. Aby je po kolei przedstawić, zaczniemy od gramatyki, która - co do tego wszyscy się zgadzają - główną gra rolę. Bez jej wsparcie nie można przecież dotrzeć nigdzie. Zamysłem naszym, znamienici mężowie, jest wykazać, że od samego początku nauki otaczane były tutaj niezwykłą troską i dbałością, dzięki czemu Macierz nasza miała i ma nadal uczonych, którzy śmiało z cudzoziemskimi równać by się mogli. Skoro przedstawiamy to wedle sił naszych jasno i zwięźle, zakończymy przedmowę. Nie sądźcie, że pragnę ogarnąć wszystkich, którzy za zgodą nauczycieli uzyskali z łatwością palmę zwycięstwa w studiach nad przesławnymi sztukami. Wymagałoby to więcej trudu - że posłużę się słowami mego Poliziana - niż zbieranie liści Sybilli. Spośród tak wielu przedstawię jednak kilku, którzy stanowią żywy dowód, że ta oto słynna żywicielka nauk, jeśli nie przewyższa innych uczelni szczycących się również wspaniałymi tytułami, to na pewno pod każdym względem chwałą im dorównuje. Jakże świetnie, o Muzy, zasłużyli się dla mowy łacińskiej wielce uczeni mężowie, synowie tak wspaniałej Macierzy! Oni to, skoro już tu sami obficie nauk zaczerpnęli, ochoczo powstali przeciw ciemnocie i pokonali ją silną ręką. Chętnie wymieniłbym teraz ich imiona, gdybym nie był pewien, że jest to całkiem zbyteczne, ponieważ wszyscy dobrze je znają. W żadnym razie jednak nie mogę pominąć ich milczeniem wymieniając przedstawicieli innych umiejętności. Albowiem czy kiedykolwiek zajmował się z powodzeniem jakąś nauką ktoś, kto zlekceważył gramatykę - ten klucz do wszystkich innych dziedzin wiedzy? Ponadto jest tu wielu świetnych znawców literatury nie tylko łacińskiej, ale i greckiej. Jeślibym chciał wspomnieć tylko ich imiona, to obawiam się, że dzień by się skończył, nim dotarłbym szczęśliwie do upragnionej mety. Wprawdzie wielka to chwała naszej Macierzy, lecz, wyznaję, jest ona wspólna wielu miastom Italii, Francji, Niemiec, Brytanii i innych krajów. Szlachetne nauki bowiem kwitną teraz wszędzie. Lecz jak sądzicie? Komu bardziej sprzyjał mądry Katon - Cezarowi czy Pompejuszowi? Otóż właśnie on zgadzał się z tym, że żaden z nich nie jest lepszy, lecz są sobie równi. A Cezar nie mógł ścierpieć nawet równego sobie.

ajmijmy się teraz logiką. Bada ona istotę prawdy i fałszu, siłą rozumu poznaje, czemu należy dać wiarą, a co odrzucić, czemu powinniśmy przytaknąć, a czemu zaprzeczyć. Wskazuje nam też metodę właściwego prowadzenia dysput, czyli uczy kojarzyć teorię z przedmiotem rozważań, tak je łączyć i trafnie przedstawiać, żeby ze słów samych wyniknąć musiało to, co sobie zamierzyliśmy. Jeżeliś tę umiejętność posiadł, stoi przed tobą otworem droga do pozostałych sztuk, lecz jeśli jej zaniedbałeś, żadnej innej nie opanujesz. Dla filozofa wiedzieć znaczy poznawać rzecz poprzez jej przyczynę i jest to jedyna metoda, która wiedzie do postępów. Dialektyka, pokonując cierpliwie wszelkie trudności tej sztuki, sama wyraźnie wskazuje, jak wiele wnosi jej poznanie do znajomości wszystkich dziedzin wiedzy i jak bardzo przeszkadza nam jej brak. Sądzę, że nie ma wśród was nikogo, kto by o tym nie wiedział. A jeśłiby trzeba było na to świadectwa - choć wiem, że tego nie oczekujecie, zwłaszcza że wybornie całą rzecz znacie - to usłyszcie, że dostarczą go mężowie, którzy dzierżą prym wśród uczonych. Oto święty Augustyn, wielki doktor naszej wiary i, jak powiadają, filar kościoła katolickiego, mówi: "Dialektyka to sztuka nad sztukami, wiedza nad wiedzami, bez której nie można doskonale poznać żadnej innej". Oto i ów sławny książę wymowy rzymskiej [Cyceron - przyp. M.W.], słuchajcie proszę, co mówi w pierwszej księdze O powinnościach: "Kto najlepiej poznaje, co w każdej sprawie jest najbliższe prawdy, kto najbystrzej czy najszybciej potrafi dostrzec i wyjaśnić kierowniczą zasadę danego zjawiska, tego słusznie zwykło się uważać za najroztropniejszego i najmędrszego". Kto sztukę tę posiądzie, tego nic nie zwiedzie, ten nigdy nie popełni błędu. A kto twierdzi, że dialektyka tego nie zapewnia, szybko zdradzi się, że nigdy nie czytał Arystotelesa. I my także mamy w tej sztuce naszego Chryzypa, którego z pewnością, nie bez wielkiej radości i wiecznej chwały naszej uczelni, moglibyśmy Greką czy Italom pokazać. Ci pierwsi logikę wynaleźli, rozwinęli i w pismach doskonale wyłożyli, dzięki drugim zaś księgi te mamy, czytamy i rozumiemy. A przecież ile kosztuje to wysiłku, ile nieprzespanych nocy, ile zwątpienia! Dziedzina to bowiem bogata, a przy tym wiele w niej niejasnych słów i myśli. Mimo to nasz uczony z łatwością to bezkresne morze przepłynął. Pozostawił w spuściźnie podręcznik, z którego w ciągu kilku dni, a cóż dopiero w ciągu tygodnia, można tak się wyuczyć, że byłbyś w stanie z każdym podjąć otwartą walkę nie jak początkujący, lecz jak doświadczony w bojach żołnierz; potrafiłbyś także - że powtórzę za Polizianem - zaciskać węzły nie do rozplątania, rozwiązywać zaś takie, których dotąd nikt nie rozwikłał i rozwikłać nie mógł. Niechże mu teraz przeciwstawią swego Jerzego z Trapezuntu, Vallę i innych, którzy starając się o zwięzłość pogrążyli czytelnika w gęstych ciemnościach. Tymczasem Głogowita (bo tak go nazywają) do zwięzłości dodawał łatwość, do łatwości czystość mowy łacińskiej, do czystości wdzięk i jędrność zdań. Lecz po cóż go wspominam, skoro jest tu wielu nie gorszych od niego i on sam pewnie oddałby im chętnie palmę zwycięstwa, gdyby tylko przebywał wśród żywych. Z waszym przyzwoleniem wymienię imiona kilku z nich. W tym rodzaju walki mamy tu trzech bardzo dzielnych i doświadczonych zapaśników przed którymi nie ukryje się żadna, choćby najsprytniejsza sztuczka przeciwnika: Jan Leopolita, Michał z Olsny i Jakub z Kleparza, wielce uczeni profesorowie sztuk, mężowie, których nie bez słuszności wyżej zaiste należy cenić niż Marka Warrona. Albowiem, choć jako pierwszy wyłożył on dialektykę po łacinie, to nigdy nie zgłębił wszystkiego tak dokładnie, tak jasno i z taką starannością jak nasi uczeni. Żadnego problemu nie pozostawiają oni bez rozwiązania, lecz wszystkie po kolei szczegółowo rozważając wykładają jasno i przejrzyście. Na Boga, ilu nam oni przestawiają Plancjuszów, Kalcydiuszów, Porfiliuszów, Jamblichów, Symplicjuszów! Wśród nich ujrzałby Arystoteles nowe pokolenie filozofów nie mniej liczne niż potomkowie Trojan, których Anchizes na Polach Elizejskich Eneaszowi pokazał. I jak on wskazał synowi przyszłych bohaterów, tak tu badanie prawdy i fałszu pozwala przewidzieć (a zapewnia to jedynie dialektyka) mistrzów najbystrzejszych i obdarzonych sokolim, że tak powiem, wzrokiem, nie gorszych wcale od Leliusza i innych starożytnych mędrców.

ecz oto ciągną mnie za uszy Retoryka i Poezja w obawie, bym ich najlepszych w tym mieście "żołnierzy" nie pominął milczeniem. Uznałem więc za stosowne powiedzieć kilka słów o samej retoryce i poezji, a następnie o tym, jak wybitnych mistrzów sztuki te tutaj posiadają. Dzięki gramatyce poprawnie mówimy, dialektyka wspiera poprawne wypowiedzi silnymi argumentami, retoryka zaś pozwala wygłosić je ozdobnie i z pewnym dostojeństwem. Określamy ją jako umiejętność dobrego mówienia, jako że - posłużę się tu słowami Beroalda - opiera się na szlachetności stylu, jej siłą jest elegancja, ozdobą zaś - wspaniałość. Za jej sprawą, dzięki jej potędze wszystko staje się sławne i wielki. Cóż innego złączyło ludzi w społeczności? Cóż innego skłoniło ich do życia publicznego niż siła wymowy? A kiedy plebejusze rzymscy zbuntowali się przeciw patrycjuszom i zbrojnie zajęli okolicę rzeki Anio, cóż innego do miasta ich odwołało jak nie świetna wymowa Waleriusza? Nie wspomnę tu o Marku Antoniuszu, pominę Pizystrata: pierwszy z nich siłą wymowy tak odmienił i ułagodził najzacieklejszych swych wrogów, że bez szwanku uniknął obnażonych już i skierowanych w niego mieczy, drugi natomiast dzięki gładkiej i wspaniałej wymowie wciągnął w niewolę Ateńczyków, skądinąd rozważnych obywateli. Po cóż mówić o starożytnych Rzymianach, którzy tak dalece szanowali sztukę wymowy, że - jak zaświadcza Korneliusz Tacyt - nikt w ich państwie nie doszedł do władzy, jeśli pozbawiony był elokwencji. Wystarczająco dobitnym tego przykładem jest dla nas Cyceron, którego słusznie nazywa się źródłem i słodyczą mowy łacińskiej, prawodawcą krasomówstwa, księciem mówców rzymskich. Czyż mógł on, pytam, chełpić się rodowodami i pokazywać maski przodków, czyż można było cenić go za to, że wywodził się ze starożytnego rodu? A przecież choć pochodził ze skromnej rodziny, dzięki urokowi stylu, przedziwnej sile oddziaływania i niespotykanemu artyzmowi osiągnął jednak najwyższe w Rzymie godności. Przypomnijcie sobie Wiktorinusa z Kartaginy, którego Rzymianie za doskonałą biegłość w retoryce z najwyższą chwałą uczcili brązową statuą na forum. Nie zapominajcie też, jak to Gorgiasz kwiecistą wymową zasłużył sobie w Atenach na nagrody państwowe i, jak powiadają, na wcale niemałe roczne wynagrodzenie.

le i poezja nie mniejszej była godna chwały. Jak powiada bowiem Cyceron, ów zdrój wymowy rzymskiej, poeta jest "blisko spokrewniony z mówcą; musi on nieco ściślej stosować się do miary wierszowej, ma jednak większą swobodę w doborze słów." Poza tym zaś poeta ozdabia zdania podobnymi środkami, takimi samymi niemal jak mówca. Jak poświadcza tenże Cyceron w Tuskulankach, w Grecji poezja była najdawniejszą sztuką. Pozwolę więc sobie powtórzyć za nim: "Homer i Hezjod żyli przed założeniem Rzymu, a Archiloch za panowania Romulusa". Żyli też, przekazano, i wcześniej w Grecji poeci, a mianowicie Linus i Orfeusz, o których tak napisał Wergiliusz w Bukolikach: "Nie pokona mnie pieśnią ani Trak Orfeusz, ani Linus, choćby pierwszemu z nich matka Kaliope, drugiemu ojciec, piękny Apollo pomagał". Powiadają też niektórzy, że w tym samym czasie żył Muzeus. Było to wtedy, gdy w Italii sprawiedliwością jaśniały rządy Pikusa, we Frygii zaś - Laomedonta, ojca Priama. Podobno także Mojżesz, Izajasz, Jeremiasz, Dawid i Salomon układali pieśni. Lecz wiadomo z wszelką pewnością, że Grzegorz z Nazjanzu pisał wiersze, że również jego uczniowi Hieronimowi zajęcie to sprawiało przyjemność, a niekiedy nawet w swoich dziełach wiersze umieszczał. Nikt wreszcie nie zaprzeczy, że poetami byli też Juwenkus i Prudencjusz, papież Pius, noszący przedtem imię Eneasza Sylwiusza, Hermalaus Barbarus, patriarcha Akwilei oraz wielu innych kapłanów Kościoła Bożego. Poezja to boski dar, a poetami opiekują się bogowie, jak pisze Owidiusz: "A nas świętymi zwą wieszczami i ulubieńcami bogów" oraz: "Jest w nas bóg, z jego woli ogarnia nas zapał; tu ma swe źródło świętego umysłu poryw". Również Lukan powiada: "O, święty i wielki jest trud poetów". Erazm z Rotterdamu, chluba literatury, mąż, który zaiste wart jest wielu ludzkich pokoleń, porównuje poetów do łabędzi. Słów jego nie zmienię ani trochę, są one bowiem tak wytworne, gładkie, piękne, soczyste i tak dostojne, że nic nie można by wyrazić bardziej wykwintnie i ozdobnie. Wysłuchajcie, proszę, pełnych wdzięku wierszy, które poeta zadedykował arcybiskupowi Canterbury: "Trafnie Maro uczony poetów zwie łabędziami, Williamie, ty biskupów wielka dumo. Przedziwne to bowiem, że zrządzeniem boskim poety i łabędzia cechy zgadzają się z sobą: śnieżna biel obu im wspólna - jeden lśni mleczną piór białością, drugiego serce w oczach Muz jest białe; i obaj mili Febowi. Jednako czyste rzeki kochają i brzegi trawą porosłe. Obaj też śpiewają". Siła poezji rzeczywiście tak wielka jest i niezmierna, że zmusza ludzi i bogów, aby ją pokochali. Słusznie więc powiedział Horacy: "Pieśnią przebłagać można niebian, pieśnią - cienie zmarłych". Mogłaby i nasza Macierz mieć swojego Erazma, gdyby okrutnym zrządzeniem losu nie odeszli od nas na zawsze sławni mężowie, synowie tego miasta i Akademii, Erazm Morstin i Erazm Beck. Pierwszy z nich, znakomitego rodu potomek, do chwały tak wspaniałej rodziny gorąco pragnął dodać nieśmiertelną sławę nauk. Drugi zaś, mąż bystrego umysłu, tak połączył sztukę wymowy z mądrością i tak świetnie rozwijał się w obu dziedzinach, że - przysiągłbyś - wdzięcznym stylem przewyższał wytwornego Poliziana, a wykształceniem filozoficznym górował - rzekłbyś - nad samym Ficinem. Także tu pojawiają się bujne talenty, które przedwcześnie wydarła nam, niestety, bezlitosna Parka. Jan z Szadka, profesor teologii, w sztuce poetyckiej odznaczał się takim wdziękiem, wykwintem i elegancją, że można znaleźć zaledwie kilku, którym ustępował. Jan Ruthenus: jego wiersze pełne są uroku i jaśnieją pięknem, nikt, kto może wydawać sądy o literaturze, nie zaprzeczy, że cały powab i czar Owidiuszowy spłynął do dzieł tego człowieka. Wreszcie Paweł z Krosna, który bogactwem talentu wcale nie ustępował nawet starożytnym. Lecz wszyscy oni spoczywają już w błogim pokoju, pozostawmy ich więc na Polach Elizejskich i wspomnijmy krótko o żyjących.

ieprzebrany ich tłum przytłacza mnie! Cóż mam czynić? Którędy iść? Dokąd się zwrócić, gdzie nie napotkałbym poetów, historyków i mówców bez liku? Ale skoro czas nie pozwala nam zrobić tego, co chcemy, sądzę, że trzeba czynić tak, jak możemy. Wymienię zatem przynajmniej dwóch; mężowie ci stanowią niezbity dowód, że to, co właśnie powiedziałem, jest prawdą. Pierwszy to Jan Sacranus, kanonik katedry krakowskiej. Jak wyróżnia się on w sztuce wymowy, że pominę nauki wyzwolone, dobitnie świadczą pełne pobożności dzieła tego znakomitego autora. Sądzę, że chwalić je, to - jak mówią - jakby słońcu światła przydawać. Drugi zaś - to Andrzej Krzycki, poeta tak uczony, wytworny, miły, o tak wdzięcznej mowie i wspaniałym stylu, że jeślibym miał tego męża uczcić godnymi jego zasług pochwałami, "pierwej by Wesperus zawarł wrota dnia na Olimpie". Chwalebna, wielce chwalebna jest wasza, senatorowie, zasada! Zarówno bowiem uznaliście, że nie ma nic marniejszego niż lotne słowa, gdy nie tkwi w nich żadna myśl, żaden owoc ukrytej sztuki, jak za największy występek uważacie tak cenne perły wrzucać w błoto.

latego też, przysparzając wam czci, kwitły tu zawsze szlachetne sztuki, zawsze bowiem, z zachowaniem rozsądnego umiaru, prawie na równi szanowaliście mądrość i wymowę. Szczęśliwa ta uczelnia nadzwyczaj często przyciągała z odległych krajów cudzoziemców żądnych jej poznania. Pozyskała sobie w każdym razie wielkiego mówcę, Jana Sylwiusza Amato z najdalszych krańców Sycylii, który przez wiele lat nauczał tu literatury, a zarazem z niezwykłą trudnych nauk strawą umysł swój sycił. Z Italii też wezwała sławnego mówcę i poetę Konstacjusza, świetnego znawcę literatury greckiej i łacińskiej, człowieka obdarzonego wielkimi cnotami. Lecz nie brak tu i Niemców, którzy bez wahania synami tej Macierzy się uznali. Pierwszy z nich to sławny Konrad Celtis, którego wdzięczne wiersze miłosne często wprawiały w podziw i w drżenie serca Italów. Następny - to godny jego uczeń, Corvinus, który umiał "pieśnią wstrzymywać bieg rzeki, śpiewem z gór sprowadzać zasłuchane dęby". Trzecie miejsce w tym szeregu zajmuje Babel: heroldami jego wykształcenia i talentu, nawet gdybym pominął je milczeniem, są dzieła tego autora spisane nie tylko prozą, ale i wierszem. Komu miła jest wspaniała wymowa, kto szuka pożytku, ten "czyta je dniem, czyta je nocą". Dalej nasz Wacław, rzadka zaiste nie tylko waszego miasta, lecz i całego Śląska ozdoba: nadzwyczaj biegły w języku hebrajskim, w grece i łacinie, tak dogłębnie poznał tajemnice natury, tak pojął istotę i właściwości każdej rzeczy, że, na Boga, był on chyba powiernikiem samej natury. Nie można też pominąć tu Jana Dantyszka, znakomitego doktora praw obojga, sekretarza Najjaśniejszego Króla Zygmunta, uwieńczonego przez majestat cesarski, mianowanego palatynem i rycerzem pasowanym: odznacza się tak wielką siłą wymowy, posiada tak wybitny talent poetycki, że zaiste można się wahać, czy uznać go raczej za dostojnego mówcę, czy też za pełnego wdzięku poetę. Najbliższe mu miejsce zajmuje najszlachetniejszy ze wszystkich Agrykola, mówca pełen swady, przez najświętszy cesarski majestat obdarzony za swe zasługi wawrzynem ku wielkiej radości wszystkich. Wreszcie niezawodny sprzymierzeniec wszystkich uczonych, Jodok Ludwik Decjusz, świetniejszej godny chwały niż ta, którą może ofiarować moja nieudolność. Lecz nadejdzie czas, a przeczuwam, że nastąpi to niedługo, kiedy będzie rzeczą ogólnie wiadomą, jak bardzo sprzyja on dobrym ludziom, zwłaszcza zaś tej sławnej uczelni. Dalej - godni nie mniejszego szacunku Bartłomiej z Wrocławia, Grzegorz ze Stawiszyna i Ambroży de Baruth, wspaniali zaiste znawcy literatury: ich także nie pozbawiałbym należnych pochwał, próbuję jednak w ten sposób jakby "kość słoniową czernidłem bielić". Aby więc nie zatrzymywać was zbyt długą przemową, dość już o retoryce i poezji.

a nimi idzie arytmetyka, jak powiadają niektórzy - dar Minerwy. Są i tacy, którzy uważają, że została wynaleziona przez Fenicjan, inni znów twierdzą, że Egipcjanie pierwsi nauczyli się umiejętności liczenia od Abrahama. Grecy, jak sądzi wielu, wynalezienia abakusa zawdzięczają Pitagorasowi, Dionizjusz zaś przypisuje tę zasługę Linusowi. Prorotagoras natomiast, jak podają, uczynił z arytmetyki naukę i sztukę. Niektórzy mówią, że do jej rozwoju szczególnie przyczynił się Nikomachos, a nauki jego wyłożył po łacinie Boecjusz. Jakże jasną tedy jest rzeczą, że arytmetyka dzierży prym wśród nauk matematycznych, skoro wszystkie pozostałe nie mogą się bez niej obejść, podczas gdy ona sama żadnej z nich nie potrzebuje. Niewiele zaiste rzeczy może istnieć bez liczby, wagi i miary, a nawet sam najwyższy twórca - Dzeus hypsibremetes, hos hypertata domata najej kaj pater andron te thon te - czyli Jowisz grzmiący z wysokości, który mieszka w niebiańskim pałacu, ojciec bogów i ludzi, jak powiada prorok, stworzył wszystko zachowując liczbę, miarę i ciężar. A jak potwierdza Landinus, mąż wielce uczony, pitagorejczycy i platonicy sądzą, że prócz dusz nie ma nic doskonalszego nad liczby, zwłaszcza że bóg najwyższy zbudował wszystko wedle następstwa i proporcji liczb i figur i tak rozdzielił, że wszystko zawiera się w liczbach i figurach geometrycznych. Pitagoras bowiem rzecze, że z jedności powstają liczby, z liczb punkty, z punktów linie, z linii figury płaskie, z płaskich przestrzenne, z tych ciała stałe, a z nich części, z których składa się świat. Liczba, jak podaje Boecjusz, złożona jest z jedności i jak jedność nie stanowi liczby, lecz jej początek, tak i jeden jest bóg - król i ojciec wszystkiego. On to, sam nie stworzony, słowem powołał do życia wszystko, on - początek wszechrzeczy, który sam istnieje bez początku. Z natury jest niepodzielny, od niego, za jego sprawą, w nim wszystko. Słuszne są słowa Wergilego: "Od Jowisza początek, o Muzy, Jowisza wszystko jest pełne. Gdyby tylko równie dobrze znał owego Jowisza najlepszego i największego, jak zręcznie to wyraził, i to Tego Jedynego, w którego my wierzymy i którego wiarę wyznajemy! I tak twierdzimy, że jeden istnieje świat, jedno Słońce, jeden Księżyc, jedno primum mobile, które określonym i stałym tokiem w ciągu dwudziestu czterech godzin powoduje obrót wszystkich innych ciał niebieskich wokół Ziemi. [...] Pierwsza zaś liczba, dwa - po grecku dyas - pierwsza forma równości, z dwóch jedności się składa. Pierwszy zaś podział wszechrzeczy to podział na stwórcę i na to, co stworzone. A wśród dialektyków za najlepszy uważa się podział dwoisty albo taki, który można sprowadzić do dwudzielności. Po cóż mam mówić, że ów sławny Prometeusz i, jak powiada Lukian, panteon basileus ton theon, czyli król wszystkich bogów, wynalazł tę liczbę dla ochrony i zachowania rodzaju ludzkiego. Tworząc bowiem człowieka wydobył z niego drugą jedność, kobietę, i połączył ich nierozerwalnym węzłem, każąc im wzrastać i rozmnażać się. Tylko dwie są wewnętrzne zasady rzeczy: materia i forma. Dwojakie jest życie - kontemplacyjne i czynne. Dwa są prawa od Boga przekazane: dawne, które Mojżesz wskazał Żydom, i nowe, które objawił wiernym sam Chrystus, prawdziwy i jedyny Syn Boży, a zarazem Bóg i Zbawiciel wszystkich, apostołowie zaś nauczali owego prawa w całym świecie. Niejedno jeszcze mogę w ten sposób opowiedzieć, lecz powrócić muszę do mego zadania przypominając najpierw, co pisze Alkuin w Epitoma: "Liczba, która jest częścią matematyki, niemało ma istotnego znaczenia dla ducha, prowadząc do poznania pierwszego bytu i substancji oraz do usunięcia wszelkiego błędu w poznawaniu rzeczy postrzeganych zmysłami." [...] W dziedzinie tej widzimy jasne i przejrzyste dzieła wielu synów naszej Macierzy. Ale gdzie, pytam, są tu gorsi od najbardziej nawet biegłych w tej sztuce?

tanisław z Krakowa, Mikołaj z Tuliszkowa i Mikołaj z Wiślicy [nazwisko chyba zniekształcone - przyp. M.W.] z nie mniejszym zapałem zajmowali się geometrią. Alkuin nie wahał się nazwać ją najpożyteczniejszą ze sztuk, słusznie zaiste, bo z jej pomocą mierzymy niebo i ziemię, a następnie w naturalny sposób dochodzimy do badania spraw wyższych.

geometrią łączy się też geografia. Kto kiedykolwiek mógł lepiej lub bardziej uczenie opisać lądy, dna mórz, wyniosłe szczyty gór? Dalej - na załamaniach skał, na wszelkich odległościach między krainami i innych tego rodzaju rzeczach znają się tak dokładanie, że - wydaje się - ani na palec, ba, ani o włos najcieńszy nie mylą się w swych obliczeniach.

aukę zaś, która poucza o ruchach na niebie, o torach gwiazd wędrujących zwanych planetami, o ich wzajemnych stosunkach, o koniunkcjach i opozycjach, o wpływie jednych planet na drugie i o niezliczonych innych tego rodzaju rzeczach - astronomię - tak pojmują, tak rozumieją, o owych sprawach tak uczenie rozprawiają i tak rzetelnie wykładają, że odrodził się w nich chyba sam Ptolemusz, Kleomades, Proklos, Teon, Pozydoniusz, Eratostenes, Hippach, Aratos, Cenzorinus, Marek Maniliusz, Nigidusz Figulus, Marek Warron, Maternus, Gajusz Sulpicjusz i inni sławni astronomowie. A jeśli byli inni, którym nauki matematyczne przysporzyły sławy u potomnych, to należeli do nich Jan Regiomontanus, Mikołaj Kuzańczyk, Jerzy Peuerbach, Jan Stofler - także i mój nauczyciel, Jerzy Kolinicjusz z Wiednia i sławni wychowankowie naszej Macierzy - Marcin Król z Przemyśla, znakomity doktor medycyny, który jako pierwszy wprowadził tu matematykę i astronomię, Andrzej Grzymała, Wojciech z Brudzewa i Jan Głogowita. Dusze ich zamieszkują teraz siedziby błogosławionych. W naszych czasach natomiast - Maciej Miechowita, Marcin z Olkusza i Michał z Wrocławia, sławni doktorzy, których chwalić nigdy nie będzie za wiele. Ich przesławne dzieła przysporzyły autorom wiecznej chwały. Wydaje mi się, że właśni oni świetniej niż inni przysłużyli się naszej żywicielce, osiągnęli bowiem trwałą sławę. A któż wątpi, że jakaś nauka o tyle wyróżnia się spośród innych, o ile wspanialszy i szlachetniejszy jest przedmiot? Nie mamy tu do czynienia z nauką o prawidłach języka czy umiejętności prowadzenia dysput lub pięknego przemawiania! Mowa tu o samych ciałach niebieskich, o gwiazdach i ich naturze, wielkości, sile, układach, o liczbie sfer niebieskich i ich ruchach, o wschodzie i zachodzie gwiazd, o następstwie dni i nocy, dlaczego nie bywają raz dłuższe, a raz krótsze, ile jest stref świata i czym się różnią ich mieszkańcy; dalej - o kręgach i orbitach planet, ich apogeach i epicyklach, o różnych ich ruchach i położeniach, o osi niebieskiej, o konstelacji Smoka, o ciałach niebieskich, o dziesiątej lub pierwszej, dziewiątej, ósmej sferze ruchomej, o ruchach Saturna, Jowisza, Marsa, Słońca, Wenus, Merkurego i Księżyca: które w kierunku wschodnim, a które w zachodnim; następnie o zaćmieniach Słońca i Księżyca, o odchyleniach i wielkości błędnych gwiazd, potem zaś - jak Zodiak dzieli się na dwanaście części, zwanych znakami, znaki na stopnie, stopnie na minuty, minuty na sekundy, sekundy na tercje. Niektóre znaki zwie zię północnymi, inne południowymi, jedne - męskimi, dziennymi, wschodnimi, inne znów - żeńskimi, nocnymi, zachodnimi. Do tego niektóre z nich mają ludzką postać, niektóre zwierzęcą, są i skrzydlate, i głosem obdarzone, jeszcze inne są zupełnie samotne lub też mają potomstwo. [...] Gwiazdy rządzą poszczególnymi częściami ciała ludzkiego i krainami. [..] Z planet wyczytać można skłonności i pragnienia ludzkie, nieoczekiwane wypadki i niezliczone przyszłe zdarzenia. "Chwała więc - że powtórzę za Pliniuszem - waszemu geniuszowi, o wy, którzy objaśniacie niebo, i wy, znawcy natury".

ak wielka i jakże wspaniała to sztuka, która sprawia, że poznajemy przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, aby przyśpieszyć lub pomnażać przyszłe szczęśliwe zdarzenia, niepomyślnych zaś albo unikać, albo przynajmniej spokojnie je znosić! Zaiste, wielce szczęśliwy ten, komu przypadła w udziale tak dogłębna znajomość boskich spraw! W tym miejscu mam ochotę powtórzyć za Owidiuszem: "Szczęśliwi ci, którzy pierwsi zapragnęli je poznać i wstąpić do domostw niebian". Po cóż wspominać, że żeglarz nie znający się na gwiazdach często naraża statek na rozbicie, a że wiedza ta nie mniej potrzebna jest rolnikom, poucza nas Wergiliusz w pierwszej księdze Georgik: "Więc musimy Arktura gwiazdy badać z dala, czas Koźląt konstelacji i lśniącego Węża, jak ten, co dla ojczyzny Morze burz zwycięża Czarne i Abydosa ostryg pełne cieśnie". [...] Lecz przecież wy, szlachetni ojcowie, wszystko to doskonale znacie, szczególna to bowiem chwała, że wy jedni spośród wielu, krakowianie, opanowaliście tak wspaniałą wiedzę o gwiazdach. I nie wątpię, że sławą waszą, choć już teraz wielką się ona wydaje, jeszcze bardziej pomnożycie.

le oto zwraca się do mnie smutna nieco i za łzami w jasnych oczach Muzyka i powiada: "To ty, najniewdzięczniejszy z ludzi, gardzisz mną mimo przynależnej mi chwały? Czyż nie wiesz, że to ja koję duszę słodkim śpiewem? Czy nie pamiętasz, że miła jestem wszystkim bogom, że dźwiękami mymi głosić można chwałę samego nawet basileus ton basileon, hos epi kat asteron kathetaj thronu, czyli króla królów, który siedzi na gwiezdnym tronie? Cóż zresztą innego znaczą słowa Psalmisty: "Chwalcie Go dźwiękiem trąby, chwalcie Go psalterium i lirą" a w innym miejscu: "śpiewajcie Panu nową pieśń, śpiewajcie na całym świecie". Wreszcie jako że miła jestem bogom, ludzie także szczególnie mnie sobie upodobali, a i ptaki nieustannie oddają mi hołdy. Powiedz więc, powiedz koniecznie i o moich poddanych, albowiem jeśli tego zaniedbasz, ujmiesz twej Macierzy niemałą zaiste część chwały. Dalej więc, nie zwlekaj i przedstaw, jak wielką sławą cieszę się w tym mieście". Tak powiedziała, a jej rozkazy wszakże godzi mi się wypełnić. Dobrze wiem przecież, że my wszyscy, którzy pragniemy stać się godni miana poety, jesteśmy podopiecznymi tej bogini, a chcielibyśmy być jej najwierniejszymi sługami. Lecz ona sama świetnie swój wizerunek namalowała, tak że nikt inny lepiej by tego nie uczynił. Przypomniałbym więc wszystkich, którzy i w tej dziedzinie niemałej przysparzają nam chwały, ale tylu ich zewsząd mi się ukazuje, że doprawdy nie wiem, od kogo mam zacząć. Z żalem pomijam tu Fincka, ulubieńca Muz i wszelkiej melodii, lecz czas ponagla. Albowiem choć z waszego kraju pochodził, sława tego wielkiego muzyka dotarła nie tylko do Brytanii, lecz i na krańce świata.

le już wzywa mnie Medycyna, od której żadna z nauk nie jest pożyteczniejsza, jak twierdzi Pliniusz we wstępie do dziewiętnastej księgi swojego dzieła. Zgadza się z nim Plutarch w piśmie O zachowaniu dobrego zdrowia, które niedawno przełożył na łaciną Erazm z Rotterdamu: "Pośród sztuk godnych człowieka wolnego medycyna nie jest wcale mniej subtelna, mniej wspaniała czy wdzięczna od innych, a zwolennikom swoim przydają wielkich korzyści, mianowicie sił i dobrego zdrowia". Jaki pożytek nam one przynoszą, osądźcie sami. Czym bowiem, o bogowie, jest nasze życie? Czy udręką jedynie? Czy najcięższą torturą, czy męką najsroższą, gdy opuszcza nas zdrowie? Cóż innego czyni nasz żywot bezpiecznym i wolnym od wszelkich chorób, co, jeśli nie medycyna, o wiele lat przedłuża nam życie, które bez jej pomocy - tak wątłe przecież - już dawno uleciałoby z ciała? Wszak nikt nie wątpi, że od życia nie masz nic milszego i wspanialszego. Albowiem, jeśli nawet spodziewamy się po śmierci największych dóbr i siedzib pełnych spokoju, radości, słodyczy i szczęścia, gdzie z wybranymi zażywać będziemy boskiego odpoczynku, to jednak choćby dlatego nie chcemy życia doczesnego opuścić, że napawa nas przerażeniem niepewność, ilekroć przyjdą nam na myśl nasze grzechy. Są ludzie, którzy wolą raczej cieszyć się życiem doczesnym, a tamto nieznane bez żalu zostawiać innym, choćby nawet wyżej należało je ocenić. I każdy z pewnością - że otwarcie powiem, co myślę, - podziela zdanie Attyka, któremu śmierć wydaje się złem i nieszczęściem. Że zaś życie jest ludziom najdroższe, widać choćby z tego, iż nawet najwięksi mędrcy, skoro nie mogą żyć inaczej, pragną żyć w księgach. Cóż innego mogłoby znaczyć słynne słowa Salustiusza: "Ponieważ samo to życie, z którego korzystamy, jest krótkie, należy pamięć po nas jak najdłużej pozostawić"? A słowa Wergiliego: "lecz sławę czynami rozszerzyć" cóż innego mogą znaczyć niż to, że staramy się za wszelką ceną żyć jak najdłużej? Wreszcie Masilio Ficino znakomicie pisał o potrójnym życiu. Żałujemy też innych, że zmarli przedwczesną śmiercią z woli niełaskawego losu. Przyjaciołom naszym życzymy, by dożyli wieku Nestora albo dni Sybilli. Przesławiona jest więc sztuka lekarska, ona jedna bowiem zaciekle walczy z Losem, jego śmiertelne strzały często na swą tarczę przyjmuje w ten sposób od ciosu chroniąc wielu, nieraz pozbawia śmierć jej zdobyczy. Pomyśl jeszcze, że i wszechmocny władca Olimpu, ojciec bogów i ludzi, rzecze: "nie chcę śmierci grzesznika, wolę, by się nawrócił i żył"; oraz: "czcij ojca i matkę, abyś długo żył na ziemi". Jakaż inna siła niż medycyna mogła powstrzymać Atropos z wyciągniętymi dłońmi śpieszącą przerwać nić życia? Tylko sztuka lekarska, bowiem srogą śmiercią gardzi i długim życiem w zdrowiu nas obdarza. Słusznie więc powiada Homer: "Iatros gar aner pollon antaksios allon", czyli - lekarz to mąż wart wielu innych. Jakie drzewo, pytam, jakie ziele, jaki korzeń, jakie wreszcie zwierzą, jaką cząstkę pozostawili medycyny nie zbadaną? A nie brak tu mężów, dzięki którym sława i chwała naszej Akademii dociera aż na krańce świata, aż do gwiazd prawie. Rzym ma swojego Leonicenusa, Wenecja chlubi się Nolanusem [nazwisko prawie nieczytelne - przyp. M.W.], Niemcy Kopusem, Francja wielce pyszni się Ruellusem, Brytania zaś poczytuje sobie za niemałe szczęście, że pokazać może Linacre'a. Kraków szczyci się Miechowitą, Hipokratesowym, na Boga, synem. Jeśli przyjrzymy się jego przebogatej wiedzy, bystremu sądowi, niezawodnej biegłości w leczeniu chorych, to okaże się, że już pod tym względem niczym nie ustępuje innym. Lecz ten czcigodny doktor przewyższa wymienionych choćby tym, że leczy zarówno ciała, jak i dusze. Znany z uczciwości, sławny dzięki swym dobrodziejstwom i hojności, pełen łagodności i miłosierdzie, jest ostoją dla niewinnych, w winowajcach zaś budzi lęk surowością. Nie pragnie on majątkiem z bogaczami, lecz cnotą i prawością z szlachetnymi iść o lepsze. Jego to właśnie, znakomici mężowie, nie bez wielkiej dla was chwały i pożytku, wybraliście sobie na rektora. Możemy być pewni, że pod jego rządami nasza i tak przesławna Akademia, świetnością nauk i obyczajów wyróżniająca się spośród wszystkich innych, zabłyśnie między nami, jak - że powtórzę za Horacym - "księżyc między mniejszymi gwiazdami". Nawet gdybym miał sto ust i języków, nie potrafiłbym jednak wygłosić pochwały godnej doktora Miechowity. Któż bowiem mógłby tak wspaniałe oznaki pobożności stosownie ująć w przemowie? Jakie szkoły, jakie przytułki dla biednych, jakie świątynie wybudował na swój koszt ten pobożny człowiek! I, żeby nie ująć nic tak wielkiej dobroci i wspaniałej szczodrości, ustanowił stałą płacę dla doktora, który by zajął się leczeniem biedaków. Oto dowód świętej zaiste hojności. Ale żeby nieudolnością moją nie umniejszyć w czymś tylu świetnych cnót wielkiego męża, kończę, wiedząc dobrze, czego nie mogą unieść moje barki.

iech wystąpią teraz czcigodne Prawa, abyśmy im oddali należny szacunek. Wszak bez nich gorsi jesteśmy od zwierząt. Albowiem, choć zwierzęta zupełnie pozbawione są rozumu, rządzą się jednak naturalnym prawem. Spójrzcie, proszę, jaką rzeczpospolitą maja maleńki pszczoły, którym nie wszystkie zmysły są dane - jak uczciwie żyją, władzy królewskiej się poddają, próżniaków wypędzają, owocami pracy żywią króla, któremu posłuszne są w czasie wojny i pokoju. My więc, którym "Stwórca dał oblicze i rozkazał spoglądać w wysokie niebiosa i dumne twarze wznosić ku gwiazdom", my mielibyśmy pominąć prawa, najświętsze dary sprawiedliwości, które uczą nas uczciwie żyć, nie krzywdzić innych, każdemu oddać, co mu się słusznie należy? Czymże bowiem innym jest prawo niż znajomością tego, co dobre i słuszne? Gdzie zaś nie przestrzega się tego, co dobre i słuszne, tam żadną miarą nie może pomyślnie się darzyć. Jakich to występków dopuszczają się wówczas ludzie, jakich zbrodni, mordów i jeszcze gorszych czynów, jeśli takie można sobie wyobrazić! Słusznie więc czynicie, że przykładacie się do praw, bez nich bowiem żadna rzeczpospolita istnieć nie może. Wiadomo też - że posłużę się tu słowami Cycerona - że prawa wynaleziono dla dobra obywateli, bezpieczeństwa państw, szczęścia i spokoju ludzi. Celują w nich i wasi Bartolusowie, Baldusowie, Panormitanowie - Andrzej Góra, Jakub z Arciszowa, przesławni doktorzy prawa kanonicznego i kanonicy krakowskiego kościoła oraz Dominik z Secymina, wybitny doktor prawa kanonicznego i kanclerz katedry gnieźnieńskiej. Także i ów czcigodny komentator praw, Ludwik Aliphio, niemało nam sławy w tej dziedzinie przysporzył. Albowiem choć związany jest z dworem jako sekretarz Najjaśniejszej Królowej Bony, to jednak rozwiązując co dzień zagadki prawa pragnie "biegnącym dodać ostrogi". Zasługuje on doprawdy na najwyższy szacunek, doskonały ten bowiem znawca praw obojga chciałby jak największe rzesze słuchaczy uczynić podobnymi do siebie. Taka jest bowiem jego życzliwość dla wszystkich.

eślibym zaś próbował wymienić, ilu mężów wyróżniało się tu w świętej filozofii, to jest i w nauce o naturze, i w etyce, i w metafizyce, musiałbym wyliczyć całą ich listę. Byleby tylko ktoś nie sądził, że powiedziałem tak raczej z chęci pochlebstwa niż dlatego, że tak jest w istocie! Po cóż mówić o Stobniczce, o Głogowicie? Ich dzieła dobitnie świadczą o znajomości filozofii. Nie wolno też pominąć Sommerfelda, który prócz tego, że wyróżniał się wykształceniem filozoficznym, zajmował także niepoślednie miejsce pośród kapłanów Muz i Apollina. Do tego jeszcze był nadzwyczajnym opiekunem młodzieży; drugiego takiego w tym czasie nasza Macierz nie miała. Lecz aby zbyt długo nie zatrzymywać was moimi wywodami, zwrócę się ku świętej teologii. Przedmiotem jej rozważań jest Bóg, uczy nas ona prawideł dobrego życia, bada tylko sprawy boskie. Jedynie pisma teologiczne godne są miana literatury, jak powiada Erazm, którego nie wahałbym się nazwać księciem i ojcem literatury łacińskiej. A ponieważ tylko teologia czyni ludzi półbogami prawie, także i w tej nauce nad naukami, której wszystkie pozostałe niby niewolnice są posłuszne, ma nasza Macierz znakomitych mistrzów. Mężowie to bez skazy, czcigodni uczeni, co naukę Chrystusową u samych źródeł czerpali: Ludolf, prowincjał dominikanów, rzadki kwiat religii, ozdoba i chluba wydziału teologicznego, Stanisław Biel, Maciej z Szydłowa, Mikołaj Mikosz i Michał z Wrocławia - teologowie pełni powagi i wiedzy, których z pewnością, nie bez wielkiej dla nich chwały, najznakomitszym uczonym przeciwstawić można. Lecz czemu mnożę wciąż imiona przedstawicieli poszczególnych dziedzin? Wszędzie widzę ich tu tylu, że doprawdy waham się, kogo mam najpierw wymienić. Jeślibym chciał mówić o zmarłych, nawet cały dzień by mi nie wystarczył, jeśli o żyjących, to nie zdążyłbym ich dziś wyliczyć. Co więc czynić? Byłoby przykro pominąć ich milczeniem. Lepiej więc się stanie, jeśli spośród tak wielu wspomnę kilku wielce czcigodnych mężów, którzy osiągnęli zaszczyty godne swoich cnót: kardynała ostrzyhomskiego, Piotra - biskupa przemyskiego i podkanclerzego tego szczęśliwego królestwa, Jana - biskupa poznańskiego, Jana Turzo - biskupa wrocławskiego, Erazma - biskupa płockiego, Jerzego - biskupa Pięciukościołów, Stanisława Turzo - biskupa ołomunieckiego, Jana - sufragana krakowskiego, Henryka - sufragana wrocławskiego i Piotra - sufragana płockiego. Niedostatek czasu nie pozwala mi godnie uczcić ich pochwałami. Zresztą cnota i wiedza każdego z nich są zbyt wielkie, iżbym je mógł należycie wysławić. Ktokolwiek chciałby oddać należną cześć ogromnemu wykształceniu uczonych ojców, doświadczeniem nabytej niezwykłej mądrości i innym cnotom, ten z pewnością musiałby pisać mowy pochwalne o każdym z osobna.

, miasto przesławne, godne najwyższych pochwał, któreś jest wielkich mężów Macierzą, szlachetnych umysłów szczęśliwą żywicielką! Któż mógłby godnie wysłowić, łaskawa Matko, twoją wspaniałość, twój majestat? Niedostatek talentu i nieudolność nie pozwalają wypowiedzieć tak wielkiej chwały, która o tyle łatwiej umysłem pojąć niż ująć w słowa. Jeśli wziąć pod rozwagę twój dar piękności czy chwałę bogactwa i wszelkiego dostatku, czy płody wszelakie świętych sztuk, czy nienaganne obyczaje, czy wreszcie poszanowanie pobożności i sprawiedliwości to z pewnością wszystkie miasta oddają ci palmę pierwszeństwa. Tyś matką ubogich, tyś nieustanną żywicielką bogatych, ty wszystkich swymi dobrodziejstwami chętnie obdzielasz, ty niezrównane talenty na świat wydajesz, za twoją sprawą dane nam widzieć niebiosa, dzieła dłoni boskich, księżyc i gwiazdy, które On sam stworzył. Wspieraj mnie więc, błagam, łaskawa rodzicielko, wspieraj, proszę, życzliwa! Przyjmij dowód mej czci i zapał, który, choć wart on niewiele, pokornie ci ofiaruję. Przygarnij mnie, czuła Matko, i nie wzbraniaj zaliczyć do grona twych sług kogoś, kto darzy cię najwyższym szacunkiem. Pozwól, proszę, bym złączył moje usta z świętymi pucharami nauk! Spraw, bym godnie mieniąc się synem tak wielkiej Macierzy, powrócił do mojej Brytanii. Jeśli więc dane mi będzie odczuć kiedyś łaskawość twojego majestatu "wieńcem strzyżonej oliwki ozdobię głowę, niosąc ofiary; wieść lubię procesje". Tyle tylko o przesławnej naszej Macierzy, o wiele wspanialszych pochwał ze wszech miar godnej, pozwala mi powiedzieć zarówno moja nieudolność i mizerny talent, jak niedostatek wiedzy i sztuki wymowy. Wiem, że jest więcej rzeczy, które zapewniłyby mi obfitość tematu, wolałem jednak wędrować po tym polu prawdziwej chwały. Wy przeto uwagę zwróćcie nie na to, co uczyniliśmy, lecz co chcieliśmy uczynić. W przyszłości lepszych rzeczy o mnie się dowiecie, byleby tylko nie było oczywiste, że ta mowa spotkała się z waszą wzgardą.

teraz tobie, sławny i znakomity rektorze, wam, prześwietni ojcowie, doktorzy i tej przesławnej Akademii senatorowie, magistrowie, bakałarze i wszyscy pozostali tu zgromadzeni, należą się nieustanne dzięki za to, że ulegając waszej szlachetności raczej, niż mojej powadze, łaskawie użyczyliście mi tego miejsca i wysłuchaliście życzliwie. Sądzę, że dana mi będzie sposobność, bym kiedyś chwałę i cnoty wasze rozgłosił w dalekiej Brytanii i nieprzerwaną pieśnią nieśmiertelnymi je uczynił.

<< WSTECZ * GÓRA STRONY * DALEJ >>