|
POWSTANIE AKADEMII KRAKOWSKIEJ
|
| Pary¿ by³ miastem s³awnym ju¿ w wieku XII z wysokiego poziomu teologii i logiki, której nauczano m.in. w szkole katedralnej zale¿nej od biskupa oraz w szkole kanoników regularnych na wzgórzu ¶w. Genowefy - w dwóch najs³awniejszych z wielu szkó³ paryskich. Szko³y paryskie ok. roku 1200 ³±cz± siê w spo³eczno¶æ scholarów, uzyskuj±c status uniwersytecki. Pierwsze statuty znane s± od 1215 roku - daty zatwierdzenie ich przez legata papieskiego. Uniwersytet paryski, ze wzglêdu na znaczenie dla chrze¶cijañstwa i Ko¶cio³a, na ilo¶æ studentów uzyskuj±cych wykszta³cenie teologiczne, by³ zbyt wa¿n± uczelni± by kontrolê jej mo¿na by³o pozostawiæ biskupowi. Podlega ona papie¿owi, za¶ w³adzê bezpo¶redni± sprawuje kanclerz uniwersytetu.1 |
czelnia
Paryska by³a tzw. korporacj± mistrzów, co znaczy tyle, ¿e to raczej
mistrzowie - nie scholarzy - wybierali w³adzê uczelni, tworzyli
prawa, zarz±dzali maj±tkiem, opracowywali metody nauczania i decydowali
o tym, czego uczono.
niwersytet
w Bolonii natomiast by³ tzw. korporacj± scholarów, uczy³a siê
tam g³ównie m³odzie¿ z zamo¿nych rodzin, które p³aci³y za studia.
Student zatem mia³ du¿y wp³yw na wszystkie te decyzje, które w
Pary¿u nale¿a³y do mistrzów. Taki sposób finansowania czyni³ nauczanie
w Bolonii bardziej niezale¿nym od wp³ywów ze strony ko¶cio³a.
Rozwija³a siê tutaj nie tyle teologia co nauki prawne, g³ównie
za¶ prawo rzymskie.
Europie ¦rodkowej pierwszym Uniwersytetem by³ Uniwersytet Praski,
który powsta³ w roku 1348. Jego istnienie mia³o okazaæ siê bardzo
wa¿ne dla Akademii Krakowskiej.
tudium
Generale w Krakowie powo³ano 12 maja 1364 za spraw± starañ 
Kazimierza
Wielkiego. Nowo powsta³a Akademia Krakowska nie posiada³a wydzia³u
teologii i by³a wzorowana na uczelniach w³oskich a zatem to raczej
scholarzy ni¿ mistrzowie sprawowali w³adzê. Podobnie jak na uniwersytetach
w³oskich w Krakowie podstawowym przedmiotem zainteresowania mia³y
byæ nauki prawne. Chêæ stworzenia wysoko wykwalifikowanej kadry
administracyjnej by³a zreszt± jednym z g³ównych powodów powo³ania
Akademii. Uczelnia nie zdo³a³a jednak spe³niæ pok³adanych w niej
nadziei, w roku 1370 podupad³a a ¶rodowisko naukowe przenios³o
siê na inne uczelnie - w wiêkszo¶ci do Pragi.
³a¶ciwe
losy Uniwersytetu Jagielloñskiego rozpoczynaj± siê
z chwil± odnowienia uczelni w roku 14002.
Wielki w tym udzia³ mia³a królowa Jadwiga oraz W³adys³aw Jagie³³o,
za¶ pierwszym rektorem zosta³ Stanis³aw ze Skarbimierza. Uniwersytet
powo³any w 1400 ró¿ni³ siê od tego z 1364. Po pierwsze by³a to
uczelnia "pe³na" - z czterema wydzia³ami, w tym z teologi±,
która wówczas by³a uwa¿ana za królow± nauk. Odnowiona Akademia
Krakowska oparta by³a na wzorcach paryskich (inaczej ni¿ powo³ana
w 1364) a wiêc to mistrzowie kszta³towali ¿ycie uczelni. Wydzia³
teologii i paryski charakter uniwersytetu bardzo pasowa³y do celów,
jakie stawiano przed Akademi± Krakowsk±. Powo³ana ona by³a bowiem
- jak czytamy w tek¶cie odnowienia Studium Powszechnego - m.in.
po to:
[...] aby mieszkañców i poddanych ziem naszych litewskich, tych zw³aszcza, którzy w zastarza³ym pozostaj±c b³êdzie ciemno¶ci, byli naszymi towarzyszami, a których przyjêciem wiary katolickiej do ³ona ¦wiêtej Matki Ko¶cio³a przywiedli¶my z woli Tego, który niebiañskimi i ziemskimi rzeczami rozporz±dza i w³ada, przyzwyczajeniem, praktyk± i poznaniem uczynków nabo¿nych, bez których wiara sama jest pró¿na na synów ¶wiat³a nawróciæ z pomoc± i wspó³dzia³aniem tych, których umys³y m±dro¶ci i nauki pe³no¶æ ozdobi³a, to jest ludzi w podstawach i tajnikach pisma bieg³ych, których rad± tak¿e tron królewski siê umacnia, a cnotliwymi ich czynami Rzeczpospolita stale w zdrowie i si³y wzrasta.
awrócenie
Litwy by³o wiêc jedn± z wa¿niejszych motywacji odnowienia Akademii
Krakowskiej. Jednocze¶nie w owym czasie narasta³ konflikt polsko
- krzy¿acki. Po³±czenie Polski z Litw± by³o dla zakonu niewygodne.
W swoich pocz±tkowych latach Akademia Krakowska sta³a siê miejscem
intelektualnego fermentu zwi±zanego z tym sporem. Chodzi³o o krzy¿ack±
doktrynê prawn± Henryka z Suzy, w my¶l której innowiercy stoj±
poza prawem. Doktryna ta pozwala³a zadekretowaæ wojny krzy¿ackie
jako "wojny sprawiedliwe". Dla Polaków sytuacja tego
typu by³a nie do przyjêcia. Polemikê z krzy¿ackim rozumieniem
wojny sprawiedliwej podjêli prawnicy krakowscy, na czele z pierwszym
rektorem UJ Stanis³awem ze Skarbimierza oraz z Paw³em W³odkowicem.
Osi±gniêcia "krakowskiej szko³y prawnej" sta³y siê gleb±,
na której wyros³a polska doktryna tolerancji religijnej. Dziêki
niej - kiedy w XVI wieku Europa by³a aren± religijnych walk -
Polska sta³a siê oaz± religijnej tolerancji w wyniku czego nap³ywali
tutaj licznie prze¶ladowani w Europie innowiercy.
o
odnowieniu Akademia Krakowska niemal od razu sta³a siê silnym
o¶rodkiem naukowym o du¿ym zasiêgu oddzia³ywania. Szczê¶liwe dla
Uczelni okaza³y siê problemy na Uniwersytecie Praskim zwi±zane
z napiêt± sytuacj± wynikaj±c± z dzia³alno¶ci Husa i sporów miêdzy
nacj± niemieck± i czesk±. Kiedy przebywanie w Pradze sta³o siê
niebezpieczne, wielu uczonych i studentów z Pragi przyby³o do
Krakowa. Wymieniæ w tym miejscu mo¿na chocia¿by: Hieronima z Pragi,
Jana Szczekne, Jana Isnera, Miko³aja z Gorzkowa, Bart³omieja z
Jas³a i wielu, wielu innych. To w³a¶nie przybysze z Pragi zbudowali
w du¿ej mierze potêgê Akademii Krakowskiej w pierwszym jej okresie.
Presti¿ uczelni wzrasta³ przez ca³y XV wiek. Wiek XVI przyniós³
upadek poziomu nauczania i stopniow± marginalizacjê UJ.
<< WSTECZ * GÓRA STRONY * DALEJ >>
[1] Z. Kuksewicz, Zarys filozofii ¶redniowiecznej, Warszawa 1986, s.191.
[2] Nazwa Uniwersytet Jagielloñski nie by³a w XV w. u¿ywana - jest to nazwa pó¼niejsza. Kiedy mówimy o pocz±tkach krakowskiej uczelni, powinni¶my okre¶laæ j± np. jako "Studium Generale" albo "Akademia Krakowska". Pomimo tego pozwalam sobie niekiedy na u¿ywanie nazwy "Uniwersytet Jagielloñski" lub skrótu "UJ", dlatego, ¿e jest to wygodne uproszczenie, które posiada dodatkowo tak± zaletê, ¿e nazwa jest ³atwo identyfikowana oraz czêsto wyszukiwana. Mam nadziejê, ¿e nie bêdzie to razi³o osób zawodowo zajmuj±cych siê problematyk±.