JANA Z G£OGOWA KOMENTARZ DO METAFIZYKI
ZNACZENIE EDYCJI TEKSTU - RYSZARD TATARZYÑSKI1
"Pisma Jana z G³ogowa, jednego z najwybitniejszych
mistrzów Akademii Krakowskiej drugiej po³owy XV wieku, prezentuj±
nam pogl±dy i zainteresowania epoki. Najwa¿niejsz± dziedzin±,
w której ujawniaj± siê podstawowe i pierwsze zasady rzeczywisto¶ci
oraz rozumienia bytu jest sfera metafizyki, czyli filozofii
bytu.
Z wielu bardzo licznych dzie³ Jana z G³ogowa2
komentarz do "Metafizyki" Arystotelesa
stanowi jeden ze znaczniejszych tekstów filozoficznych zachowanych
w rêkopisach, który nie by³ dot±d publikowany3
w odró¿nieniu od innych traktatów , których wiêkszo¶c zosta³a
wydana drukiem jeszcze za jego ¿ycia, b±d¼ nied³ugo po jego
¶mierci. Na komentarz ten zwróci³ pierwszy uwagê K. Michalski
w swej rozprawce "Tomizm w Polsce na prze³onie XV i
XVI wieku"4.
Drugi rêkopis we Wroc³awiu odnalaz³ M. Grabmann. Cenne informacje
bibliologiczne oraz dane na temat charakteru dzie³a podane
s± u Birkenmajera w jego "Stomata Copernicana".
Na uwagê zas³uguj± przeprowadzone tam wywody i porównania
dzie³ Kopernika z Komentarzem do "Metafizyki",
które wskazuj±, ¿e tre¶æ tego komentarza znana by³a M. Kopernikowi
podczas jego studiów krakowskich. Pewne przes³anki heliocentryzmu
zawarte w rozwa¿aniach o tym, ¿e S³oñce, jako "najgodniejsza"
z planet, rz±dzi ich ruchami mog³y stanowiæ jedno ze ¼róde³
inspiracji przysz³ej doktryny Kopernika5.
Kwestie Jana z G³ogowa do "Metafizyki", w odró¿nieniu
od jego drugiego komentarza do tego¿ dzia³a Arystotelesa
powsta³ego w roku 1501 w formie ekspozycji marginalnej i
interlinearnej6,
nie s± materia³em do wyk³adów, lecz wynikiem æwiczeñ, czyli
dysput sobotnich prowadzonych przez Jana z G³ogowa7.
"Nie mamy ¿adnej bezpo¶redniej wskazówki co do tego,
kiedy Jan z G³ogowa prowadzi³ zajêcia z metafizyki na podstawie
tych kwestii. Na pewno po roku 1467, kiedy to zosta³ magistrem,
a zapewne przed 1487 (jest to data od której zachowa³y siê
zapiski dziekañskie w "Ksiêdze pilno¶ci", która
nie wymienia zajêæ Jana z G³ogowa z "Metafizyki").
Wiemy te¿, ¿e Jan z G³ogowa czerpie w swym komentarzu z
kwestii do "Metafizyki" w³oskiego filozofa Gabriela
Zerbi. Dzie³o to zosta³o wydrukowane w roku 1482. Je¶li
przyj±æ, ¿e Jan z G³ogowa korzysta³ z którego¶ z inkunabu³ów
tego dzia³a zachowanych w Krakowie, to nale¿a³oby okres
powstania komentarza G³ogowczyka zacie¶niæ do lat 1482 -
14878.
Analizê pogl±dów filozoficznych Jana z G³ogowa w oparciu
o fragmenty wydawanego tekstu podaje po raz pierwszy p.
Z.W³odek9.
Znaczenie tego tekstu dla formacji przysz³ego astronoma
jak i ca³ej filozoficznej Szko³y Krakowskiej trudno przeceniæ.
Komentarz Jana z G³ogowa do "Metafizyki" zachowa³
siê w dwóch odpisach. Pierwszy z istniej±cych znajduje siê
w rêkopisie Biblioteki Uniwersyteckiej we Wroc³awiu o sygnaturze
IV Q 14, f. 6r - 12810.
Drugi odpis jest w rêkopisie Biblioteki Jagielloñskiej o
sygnaturze 2453, f. 2r - 152r11.
|
<<
WSTECZ * GÓRA STRONY * DALEJ
>>
[1]
wyd. R. Tatarzyñski, Jana z G³ogowa Komentarz do metafizyki,
Warszawa 1984, s. 10., Z powy¿szego pochodzi ca³o¶æ tekstu oraz
przypisów.
[2] Katalog dzie³ Jana z G³ogowa
zobacz: W. Señko "Wstêp do studium nad Janem z G³ogowa",
"Mat.Stud.Zak³.Hist.Filoz.Star.¦redn." 1: 1961, cz.2,
3:1964.
[3] Wyj±tek stanowi± dwie kwestie
w t³umaczeniu T.W³odarczyka zamieszczone w "Filozofia i my¶l
spo³eczna w XIII - XV wieku", wybra³, pracowa³ J.Domañski,
s. 383-408.
[4] SPAU, t.XXI (1916), nr 2,
s. 6-11.
[5] "Stomata Copernicana",
Kraków 1924, s. 121-126; "Filozofia i my¶l spo³eczna XIII
- XV wieku", s. 382.
[6] Ekspozycja Jana z G³ogowa
mie¶ci siê w rkps BJ 2090, f. 2r - 281r. Por. Markowski M., W³odek
Z., "Repertorium commentariorum medii aevi in Aristotelem
Latinorum quae in Bibliotheca Iagellonica Cracoviae asservantur",
Wroc³aw 1974, s. 109-110; Fr. Wilczek, Odpis rêkopisu BJ 2090,
Arch. IFiS PAN.
[7] W. Señko, "Wstêp do
studium..." cz. I, s. 43.
[8] Z. W³odek,
"Filozofia bytu" w: "Dzieje filozofii ¶redniowiecznej
w Polsce" pod red. Z. Kuksewicza, t. III, s. 28, przypis
54.
[9] Z. W³odek,
op. cit., oraz "Problem doskona³o¶ci formy i bytu z³o¿onego"
w "Studia z teorii poznania i filozofii warto¶ci", praca
zbiorowa pod red. W.Stró¿ewskiego. Wroc³aw - Warszawa - Kraków
- Gdañsk 1978.
[10] Z. Kuksewicz, Opis rêkopisu
BUWr. IV Q 14 w: "Mediaevalia Philosophica Polonorum",
IV, Warszawa 1959. Odpis ten powsta³ zapewne w Krakowie oko³o
1490 r., kopist± by³ Blasius de Transsilvania (bak. Uniw. Krak.
w r. 1489, liber prom. s. 106).
[11] Rêkopis by³ w³asno¶ci±
Micha³a z Wroc³awia. Opis rêkopisu BJ 2453 spporz±dzi³a Fr. Wilczek,
Arch. IFiS PAN. Por. M. Markowski, Z. W³odarek, "Reportorium",
s. 122-123.
|